Nicole Eisenman, Watchers, 2016, olieverf op doek, 113 × 136 cm, particuliere collectie.
Artikel Hendrik van Leeuwen, gepubliceerd op 24 november 2022 in Den Haag Centraal
Nicole Eisenman en de ‘Modernen’
Het roer moest radicaal om volgens de modernisten van honderd jaar geleden. En volgens de New Yorkse schilder Nicole Eisenman is dat nog steeds hard nodig. Het Kunstmuseum zet hun rebelse ideeën naast en tegenover elkaar.
Stijlloos uit principe
Alle kunstenaars hebben voorlopers en inspiratiebronnen, maar Nicole Eisenman is met de halve kunstgeschiedenis in gesprek. Het Kunstmuseum maakt dat goed duidelijk met bruiklenen van grootheden als Max Beckman en Edvard Munch, maar ook van uitstekende kunstenaars die het internationale podium nooit gehaald hebben. Neem iemand als Co Westerik waarvan het vroegste werk het hart nog steeds raakt. Het is geweldig om zijn ‘Man in het water, vrouw in boot’ weer eens in sterk gezelschap te zien.
Nicole Eisenman (1965) werd geboren in Verdun, waar de Eerste Wereldoorlog in een mateloze slachtpartij ontaarde, en groeide op in de ruige dynamiek van New York. Ergens verbaast het niet dat haar werk barst van de explosieve maatschappijkritiek. Met haar focus op ‘gender’ past ze perfect in een actuele discussie, maar misschien kun je beter zeggen: eindelijk is het zo ver. Want Eisenman geeft al tientallen jaren venijnig en hilarisch commentaar op stereotiepe rolpatronen. Ze werkt ook niet in één stijl, maar mixt uitlopende stijlmiddelen als een visuele DJ door elkaar. Waarom zou een kunstenaar vastzitten aan één manier van doen? Alsof het promoten van het ‘eigen merk’ het hoogste doel is… Eisenman gaat daar dwars tegenin. Bij haar is een sterrenlucht opeens een lekker spatwerkje. Dikke verfklodders die uit het niets opduiken worden ingezet om rotsen te typeren. De middeleeuwse rimram van Jeroen Bosch, de mierenzoete wijze waarop Dali zijn muze bezingt, de botheid waarmee Picasso een vrouw wegzet, de karikaturale lompheid van Philip Guston: alles is bruikbaar. Eisenman is ‘stijlloos’ uit principe.
Nicole Eisenman, Beer Garden with Ash/AK, 2009, olieverf op doek, 164,9 × 208 cm, De Ying Foundation.
BEER GARDEN
Daarmee zegt ze rake dingen over de wereld waarin we leven. ‘Beer Garden with Ash/AK’ doet in een vlaag van nostalgie terugdenken aan de feestelijkheid van Renoir. Wat werd er onbekommerd gelachen, gekletst en gedronken! In het negentiende-eeuwse Parijs, met zijn opwindende nieuwigheden zoals elektrisch licht, de metro en de Eiffeltoren, dat alles zwierig vereeuwigd door impressionisten en expressionisten, daar kreeg de moderne tijd zonder bedenking voet aan de grond. Wat is ervan gekomen?
Op de feestplek van Eisenman verkeert iedereen in zijn eigen wereld. Door stijlverschillen wordt een extreme mate van apartheid verbeeld en getuige de groteske tronies heerst er vooral verdwazing. Ook als twee gelieven met secondelijm met elkaar vereeuwigd zijn stemt de vereniging niet hoopvol. Dat de centrale figuur met zijn smartphone mijlenver weg lijkt is een alledaags cliché, maar de ziekelijke kleuren maken er toch een mysterie van. Zo afwezig in de meute, zo onaantastbaar bijna werd Christus bij zijn gevangenneming getypeerd door Jeroen Bosch. Eisenman spaart zichzelf overigens niet. Ze figureert als een hedendaagse absint-drinker (rechts, met hoedje). Verslaafd aan het observeren maakt zij deel uit van de meute.
Haar humor en spotlust hebben veel te maken met de ‘undergound comics’ van Robert Crumb en consorten. De dominee en het schoolhoofd moesten er niets van hebben, maar die ‘smerige strips’ met grove grappen over seks, drugs en de burgermansmoraal fungeerden als uitlaatklep in een zwaar genormeerde, volgens sommigen gehersenspoelde wereld. Directeur Benno Tempel gaat enthousiast op die constatering in: “In Nederland mag bijna alles, dus hebben we weinig behoefte aan felle satire, maar in Amerika is de ‘counter culture’ altijd heel levendig geweest.”
Nicole Eisenman, Northern California Potter Woman, 2015, olieverf op doek, 143 × 110 cm, particuliere collectie.
GUY CAPITALIST
De reikwijdte van satire blijft beperkt. Misschien lukt het Eisenman om het publiek harder te raken met de oversteek naar de hogere regionen van de kunst. Die regionen zijn heel lang afgeschermd door mannen en daar is pas sinds kort verandering in aan het komen. Eisenman kan niet wachten. Uit een nachtzwart doek met de titel ‘Guy Capitalist’ doemt een enorm mannenhoofd op. Met zijn kubistische neus en (echte) muntstukken in de opengesperde ogen lijkt die kop verdacht veel op de geldbeluste Picasso. De etnografische maskers en sculpturen die er als satellieten omheen zweven zijn ook moeilijk mis te verstaan: een alom bejubelde schilder heeft zijn inspiratiebronnen gewoon gejat.
De nieuwe vrouwenwereld die Nicole Eisenman daar tegenover zet is geïdealiseerd, maar getuige het theatrale zelfportret waarmee de expositie begint, beseft Eisenman best hoe moeizaam het proces naar gelijkwaardigheid is. Op het manshoge doek waarmee de expositie begint, treedt zij zelf voren in de rol van Hamlet, de Shakespeareaanse twijfelaar die geen raad weet met de moord op zijn vader. In haar eigen regie reikt de twijfel verder: Hamlet is geen echte man, maar ook geen lieve zoete vrouw. Hoewel hij zijn zwaard heeft getrokken en in de schijnwerpers stapt, is het wapen voor de sier bedoeld en rust het slapjes op de grond. Met een schedel in de andere hand ‘weegt hij de dood’ maar deze vrouwelijke Hamlet gelaatstrekken drukken ernst, verwarring en onmacht uit. Ze weet maar al te goed dat Shakepeare’s antiheld al vier eeuwen door onze schouwburgen doolt en dat het rond 1600 volstrekt ongepast was om vrouwen op het toneel te zetten. Dat probleem werd opgelost met verklede mannen en reken maar dat de zaal luidruchtig commentaar gaf. Op haar beeld van Hamlet stelt zij de non-binaire man/vrouw aan de orde. De haardracht is vrouwelijk, de ambtsketen juist niet. Is het een hij of een zij? Of allebei?
Expositie t/m 12 februari 2023
